چگونه یک مقاله علمی بنویسیم (۱)
مقدمه
1. ملاک های محتوايی مقاله
مقدمه
مقاله علمی معمولاً در نتيجه پژوهش منطقی، ژرف و متمرکز نظری، عملی يا مختلط، به کوشش يک يا چند نفر در يک موضوع تازه و با رويکردی جديد با جهت دستيابی به نتايجی تازه، تهيه و منتشر مي گردد. (اعتماد و همکاران، 1381، ص2) چنين مقاله ای در واقع گزارشی است که محقق از يافته های علمی و نتايج اقدامات پژوهشی خود برای استفاده ساير پژوهشگران، متخصصان و علاقه مندان به دست مي دهد.
تهيه گزارش از نتايج مطالعات و پژوهش های انجام شده، يکی از مهم ترين مراحل پژوهشگری به شمار ميرود؛ زيرا اگر پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را در اختيار ساير محققان قرار دهد، پژوهش او هر اندازه هم که مهم باشد، به پيشرفت علم کمکی نخواهد کرد؛ چون رشد و گسترش هر عملی از طريق ارائه و به هم پيوستن دانشِ فراهم آمده از سوی فردفرد انديشمندان آن علم تحقق مي يابد.
همان طور که پژوهشگر پيش از اقدام به پژوهش، نيازمند توجه و بررسی يافته های علمی پژوهشگران قبل از خود است تا بتواند يافته های علمی خود را گسترش بخشد، ديگران نيز بايد بتوانند به يافته های پژوهشی او دسترسی پيدا کنند و با استفاده از آنها فعاليت های علمی خود را سازمان داده، در ترميم و تکميل آن بکوشند.
از امتيازهای مهم يک مقاله مي توان به مختصر و مفيد بودن، بِروز بودن و جامع بودن آن اشاره کرد؛ زيرا محقق مي تواند حاصل چندين ساله پژوهش خود در يک رساله، پايان نامه، پژوهش، يا حتی يک کتاب را به اختصار در يک مقاله علمی بيان کند تا پژوهشگران ديگر بتوانند با مطالعه آن مقاله از کليات آن آگاهی يابند و در صورت نياز بيشتر، به اصل آن تحقيقات مراجعه کنند.
بدين منظور، امروزه نشريات گوناگونی در زمينههای مختلف علمی- پژوهشی نشر مي يابد و مقاله های به چاپ رسيده در آنها، اطلاعات فراوانی را در اختيار دانش پژوهان قرار ميدهند. لازم است محققان با شيوه تدوين مقالات علمی آشنا باشند تا بتوانند با استفاده از شيوه های صحيح، با سهولت، نتايج تحقيقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختيار علاقه مندان قرار دهند.
نوشتن مقاله مستلزم رعايت اصولی در ابعاد مختلف محتوايی، ساختاری و نگارشی است.
1. ملاک های محتوايی مقاله
يکی از مهم ترين ابعاد مقاله علمی، محتوای علمی و ارزشمنديِ کيفی آن است. مقاله بايد يافته های مهمی را در دانش بشر گزارش نمايد و دارای پيامی آشکار باشد؛ بنابراين پيش از تهيه مقاله، محقق بايد از خود بپرسد که آيا مطالب او آنقدر مهم است که انتشار آن قابل توجيه باشد. آيا ديگران از آن بهره خواهند برد؟ و آيا نتايج پژوهش او، کار آنها را تحت تأثير قرار خواهد داد؟ (هومن، 1378، ص 82).
در اينجا به چندين اصل مهم از اصول و معيارهای محتوايی پژوهش علمی اشاره مي گردد که توجه به آنها قبل از تهيه مقاله به ارتقای کيفيت آن کمک مي نمايد.
الف) فرآيند «تفکر»: تفکر، تلاش برای معلوم کردن مجهول با استفاده از علوم موجود است. (غرويان، 1368، ص11) بنابراين اساسي ترين محور محتوايی يک پژوهش علمی، آن است که مجهولی را روشن نمايد. بر اين اساس، هر پژوهش علمی در پی پاسخ دادن به پرسش هايی است که تاکنون برای مخاطبان کشف نشده است. از اين رو پژوهش علمی هميشه با طرح يک يا چند سئوال آغاز ميشود که محقق در صدد پاسخگويی به آنهاست.
ب) منطقی بودن: منطق که راه درست انديشيدن (تصور) و صحيح استدلال آوردن (تصديق) را مي آموزاند، (مطهری، 1372، ص 21) ابزار ضروری يک مقاله علمی است و محقق بايد شايستگی لازم را در استدلال آوردن، تحليل محتوا و نتيجه گيری داشته باشد. قواعد تعريف، طبقه بندی، استنباط های قياسی و استقرايی، روش های مختلف نمونه برداری و غيره همه از ويژگي های منطقی يک مقاله علمی است که محقق بايد به آنها توجه داشته باشد. (هومن، 1374، ص 19).
ج) انسجام و نظام دار بودن: مرتبط بودن اجزای مختلف مقاله با همديگر، همچنين متناسب بودن آنها با عنوان مقاله و ارتباط عناوين فرعی با همديگر، از جمله مواردی است که به تحقيق، يکپارچگی و انسجام مي بخشد. بر اين اساس، محقق بايد عناوين فرعی مقاله خود را با نظمی منطقی از يکديگر مجزا کرده، ارتباط بخش ها را مشخص نمايد.
د) تراکمی بودن: از آنجا که هدف پژوهش پاسخ به سئوال هايی است که تا آن زمان دست کم از نظر محقق، پاسخی منطقی برای آن وجود نداشته است، هر پژوهش علمی بايد از يک سو به منظور کشف دانش جديد، و از سوی ديگر، برای تکميل دانش، صورت پذيرد. بنابراين هدف اصلی يک مقاله، کشف يا تکميل دانش بشری است، نه تکرار دوباره آن با عبارات مختلف. (هومن، 1374، ص 20).
ر) تناسب موضوع با نيازهای فعلی جامعه علمی: هر پژوهش علمی بايد نيازهای اساسی جامعه علمی خود را در نظر گرفته، در صدد حل آن مسايل برآيد؛ بنابراين از طرح موضوعاتی که از اولويت تحقيقی برخوردار نيستند و جامعه علمی، بدانها نياز ندارد، بايد احتراز نمود.
س) خلاقيت و نوآوری: هر تحقيق علمی زمانی مي تواند در ارتقای سطح دانش، موفق و موثر باشد که از فکری بديع و خلّاق برخوردار باشد. مقالاتی که به جمع آوری صِرف بسنده مي کنند، نمي توانند سهم عمده ای در پيشرفت دانش بشری داشته باشند.
ص) توضيح مطلب در حدّ ضرورت: از جمله مواردی که محقق در گزارش نويسی پژوهش خود (مقاله) بايد بدان توجه کند، پرهيز از حاشيه روی و زياده گوييِ افراطی است؛ همچنان که خلاصه گويی نبايد به حدّی باشد که به ابهام و ايهام منجر شود؛ بر اين اساس محقق بايد به حدّی مطالب را تبيين کند که مقصود وی برای خواننده، روشن شود.
ط) متناسب بودن با نظريه ها: هر رشته علمی، متشکل از نظريه ها و قوانينی است که مورد اتفاق صاحبنظران آن فن است؛ يافته های به دست آمده در تحقيقات نبايد با اصول و قوانين کلی آن رشته تخصصی منافات داشته باشد.
ع) اجتناب از کلی گويی: هدف نهايی علم، صورتبندی يک «نظريه»(3) و «تبيين کردن»(4) يکی از اصول مهم نظريه است. (دلاور، 1371، ص 33) از اين رو محقق بايد بتواند مباحث علمی خود را به روشنی توضيح دهد و با زبان گويا آن را تبيين و از کلی گويی اجتناب نمايد.
ف) گزارش روش شناسی تحقيق: «تحقيق»(5) فرايندی است که از طريق آن مي توان درباره ناشناخته ها به جست و جو پرداخت و از آن، شناخت لازم را کسب کرد. در اين فرايند چگونگی گردآوری شواهد و تبديل آنها به يافته ها «روششناسي»(6) ناميده ميشود. اين سئوال که چگونه داده ها بايد گردآوری شود و مورد تفسير قرار گيرد، به طوری که ابهام حاصل از آنها به حداقل ممکن کاهش يابد؟» از موارد مهم تحقيق علمی است. (سرمد و همکاران، 1379، ص 22). يک تحقيق علمی زمانی مي تواند مطالب خود را به اثبات برساند که از روش گردآوری مناسبی برخوردار، و آن روش ها در مقاله به خوبی بيان شده باشد.
در قسمت بعد به ساختار مقاله علمی پرداخته می شود
منابع
- احمدی گيوی، حسن، حاکمی، اسماعيل؛ شکری، يداللّه و طباطبايی، محمود (1368). زبان و نگارش فارسی. تهران سمت.
- اعتماد، شاپور؛ حيدری، اکبر؛ سربلوکی، محمدنبی و مهرداد، سيد مرتضی (1381). معرفی نظام ارزيابی مجلات علمی. تهران، مرکز تحقيقات علمی وزارت علوم، تحقيقات و فن آوری.
- ترابيان، کيت(1987). راهنمای نوشتن مقالات در طول ترم: پايان نامههای کارشناسی ارشد و دکتری. ترجمه محسن قنبری(1380). قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی (ره).
- دلاور، علی(1371). روشهای تحقيق در روانشناسی و علوم تربيتی. چاپ سوم. تهران، دانشگاه پيام نور.
- دهنوی، حسين(1377). روش تحقيق. چاپ سوم. قم، نشر معروف.
- سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1379). روشهای تحقيق در علوم رفتاری. چاپ سوم. تهران، برگه.
- سيف، علياکبر(1375). روش تهيه پژوهشنامه در روانشناسی و علوم تربيتی. تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
- غرويان، محسن(1368). آموزش منطق. چاپ اول. قم، مؤسسه انتشارات دارالتعليم.
- غلامحسينزاده، غلامحسين (1372). آيين نگارش و ويرايش. تهران، سمت.
- فرهنگستان زبان وادب فارسی (1382). دستور خط فارسی. چاپ دوم. تهران، آثار فرهنگستان.
- مطهری، مرتضی(1372). آشنايی با علوم اسلامی. چاپ پنجم. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- هومن، حيدرعلی(1374). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. چاپ دوم. تهران، پارسا.
- هومن، حيدرعلی(1378). راهنمای تدوين گزارش پژوهشی: رساله و پايان نامه تحصيلی، تهران، پارسا.
یادداشت ها
1. عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. محققان برای آشنايی با ملاکهای محتوايی و ساختاری، به فرم های ارزيابی مقالات مراجعه فرمايند.
3. Theory
4. Explanation
5. Research
6 .Methodology
منبع دریافت مقاله:
اداره کل آموزش و پرورش استان فارس (portal.farsedu.ir)
عضویت
برای عضویت در مرکز حمایت از نوسیندگان، مترجمان و ناشران، دریافت آخرین اخبار مربوط به تازه های کتاب و نشر و مشاوره رایگان کتاب، آدرس پست الکترونیکی خود را در کادر زیر وارد نموده و ارسال نمایید.
