جلوگيري از کپي کردن مطالب

چگونه یک مقاله علمی بنویسیم (۳)

3. ارجاعات
1.3.ارجاعات در متن
1.1.3.شيوه ارجاع در متن
2.1.3.زيرنويس (پاورقی) توضيحی
3.1.3.معادل ‏ها
2.3.ارجاع در منابع
1.2.3.ارجاع کتاب در منابع
2.2.3.ارجاع مقاله در منابع
3.2.3.ارجاع پايان ‏نامه و رساله در منابع
4.2.3.ارجاع از يک روزنامه در منابع
5.2.3.ارجاع فرهنگ‏نامه و دائره ‏المعارف در منابع
6.2.3.ارجاع کنفرانس‏ ها، سمينارها و گزارش ‏ها
7.2.3.نقل منابع الکترونيکی (اينترنت)

3. ارجاعات(21)
اعتبار يک گزارش پژوهشی علاوه بر صحت و دقت داده‏ ها و استدلال حاصل از آنها، به منابع و مراجعی است که از اطلاعات آنها در پژوهش استفاده شده است. ارجاعات از موارد مهم ساختار يک مقاله علمی است، به وسيله آن، چگونگی استفاده از انديشه‏ های ديگران را به خواننده معرفی مي‏ نمايد. در اين قسمت به دو بحث مهم ارجاعات اشاره مي‏شود که يکی شيوه ارجاع دادن در متن است و ديگری شيوه ذکر منابع در پايان مقاله.

1.3.ارجاعات در متن(22)
نخستين چيزی که درباره استناد دادن در متن بايد مشخص بشود، اين است که: چه چيزی بايد مستند گردد؟ مک برنی (1990) موارد استنادآوردن را به شرح زير بيان داشته‏ است:
الف) بايد انديشه‏ هايی را که به ديگران تعلق دارند، مشخص کرد و با ذکر مأخذ نشان داد که از آنِ چه کسانی مي ‏باشند (امانت‏ داری)؛
ب) هر زمان که افکار و انديشه‏ هايی با چهارچوب فکری کسان ديگری همخوانی دارند، موارد را بايد با ذکر منبع مشخص کرد؛
ج) هر زمان که نظريه، روش يا داده ‏ای مورد بحث قرار مي ‏گيرد، منبع آن را بايد ذکر کرد تا اگر خواننده خواست اطلاعات بيشتری درباره آن کسب کند، بتواند به آن مراجعه کند؛
د) بايد نقل قول‏ هايی را که از يک متن به صورت مستقيم و بدون دخل و تصرف، داخل گيومه آورده مي‏ شود، مستند ساخت. (مک برنی 1990، به نقل از سيف، 1375، ص 39).
بنابراين اطلاعاتی که برای خوانندگان، اطلاعات عمومی به حساب مي‏ آيند، لازم نيست مستند شوند. نويسنده، تنها در صورتی مي‏تواند به آثار خود ارجاع، دهد که اين ارجاع برای مطالعه بيشتر باشد و نقل از خود، معنا ندارد. همچنين در استناد کردن، حتي‏ الامکان بايد به منبع مستقيم يا ترجمه آن استناد کرد. تنها زمانی به منابع ديگران استناد مي‏شود که محقق دسترسی مستقيم به اصل اثر را نداشته باشد که در آن صورت بايد مشخص کرد که آن مطلب از يک منبع دست دوم گرفته شده است. (سيف، 1375، ص 40).
1.1.3.شيوه ارجاع در متن
هرگاه در متنِ مقاله مطلبی از يک کتاب يا مجله يا.. به صورت مستقيم يا غير مستقيم، نقل شود، بايد پس از بيان مطلب، آن را مستند ساخت. اين مستندسازی شيوه‏های مختلفی دارد که در اينجا به بخش‏هايی از آن اشاره مي‏شود.
در استناد، نام مؤلف و صاحب اثر، بدون القاب «آقا»، «خانم»، «استاد»، «دکتر»، «پروفسور»، «حجت‏ الاسلام»، «آيت ‏اللّه‏» و امثال آن آورده مي‏شود، مگر در جايی که لقب جزو نام مشخص شده باشد(23)، مانند خواجه نصيرالدين طوسی، آخوند خراسانی، امام خمينی، علامه طباطبايی. (دهنوی، 1377، ص 89).
الف) يک اثر با يک مؤلف:
پس از آوردن متن، داخل پرانتز: نام مؤلف، تاريخ انتشار، شماره صفحه به ترتيب مي‏ آيد و پس از آن، نقطه آورده مي‏ شود؛ مانند: (منطقی، 1382، ص 27).
ب) يک اثر با بيش از يک مؤلف:
اگر تأليف دارای دو يا سه مؤلف باشد، نام آنها به ترتيب ذکر شده در اثر، به همراه سال انتشار و شماره صفحه مي‏ آيد؛ ولی در آثار با بيش از سه مؤلف، نام اولين مؤلف ذکر مي‏شود و به دنبال آن عبارتِ «و همکاران» و سپس سال انتشار و شماره صفحه مي‏ آيد؛ مانند: (سرمد، بازرگان و حجازی، 1379، ص 50) يا (نوربخش و همکاران، 1346، ص 75).
ج) آثار با نام سازمان‏ ها و نهادها:
در صورتی که آثار به نام شرکت‏ ها، انجمن‏ ها، مؤسسات، ادارات و مانند اينها انتشار يابند، در استناد کردن، به جای نام مؤلف، نام سازمان مي ‏آيد؛ مانند: (فرهنگستان زبان و ادبيات فارسی، 1382، ص 34).
د) دو يا چند اثر يک مؤلف:
هرگاه به دو يا چند اثر مهم اشاره شود، همه آنها در داخل پرانتز، و به ترتيب تاريخ نشر پشت سرهم مي‏ آيند؛ مانند: (والاس، 1980، ص 15؛ 1988، ص 27؛ 1990، ص 5). و اگر چند اثر يک مؤلف در يک سال منتشر شده باشد، آثار مختلف او با حروف الفبا از هم متمايز مي ‏گردند؛ مانند: (احمدی، 1365الف، ص22؛ 1365ب، ص 16).
ر) استناد آيات و روايات:
در استناد دادن به آيات، ابتدا نام سوره، سپس شماره آيه ذکر مي ‏شود. درباره روايات نهج‏ البلاغه، ابتدا نام کتاب سپس شماره خطبه، نامه يا کلمات قصار ذکر مي‏ شود، و روايات غير نهج‏ البلاغه، نام گردآورنده روايات، تاريخ نشر، شماره جلد و صفحه مي ‏آيد؛ مانند: (بقره، 39)؛ (نهج‏ البلاغه، خطبه 33)؛ (مجلسی، 1403، ج 56، ص 198).
2.1.3.زيرنويس (پاورقی) توضيحی
توضيحات اضافی، يا توضيح اصطلاحاتی را که نويسنده برای حفظ انسجام متن نمي‏ تواند آن را در متن بياورد، مي ‏توان در زير صفحه با مشخص ‏کردن شماره آنها بيان کرد. نکته قابل توجه اينکه، اين توضيحات بايد حتي‏ الامکان خلاصه ذکر شوند و نبايد تکرار مطالب متن باشند. ترجمه آيات و روايات بايد در متن مقاله‏ های فارسی بيايد و در صورت نياز، متن عربی آن در پاورقی ذکر شود. اما در جايی که آوردن متن عربی در متن ضروری باشد، به جهت پرهيز از تطويل در متن علمی، از آوردن ترجمه در متن، اجتناب مي ‏شود و به توضيح و تبيين آن اکتفا مي ‏شود.
در ترجمه متون توضيحاتی که مؤلف در زيرنويس آورده، بايد عينا ترجمه شود و در صورتی که مترجم برای بيان اصطلاح يا تبيين مطلبی توضيحی را ضروری ببيند، مي‏تواند آن را در پاورقی ذکرکند و در جلوی آن لفظ «مترجم» را -برای متمايز ساختن آن از توضيحات مؤلف- بياورد.
3.1.3.معادل ‏ها
کلمه‏ های بيگانه در داخل متن حتما بايد به فارسی نوشته شود و صورت خارجی آنها در پاورقی ذکر گردد و اين، منحصر به اصطلاحات تخصصی يا اسامی اشخاص است. چنانچه در موارد خاصی لازم باشد که صورت خارجی آنها در داخل متن بيايد، بايد آنها را مقابل صورت فارسی در داخل پرانتز نوشت. (غلامحسين‏ زاده، 1372، ص 17).
نکته قابل‏ توجه در استناد دادن معادل‏ ها اين است که اولاً در هر متن يا مقاله يا کتاب، فقط يک بار معادل انگليسی آنها آورده مي ‏شود؛ ثانيا معادل‏ های بکار گرفته شده بايد يکنواخت باشند. و در صورت آوردن معادل ‏های ديگر، مثل فرانسه، آلمانی، و... بايد، در متن توضيحی درباره آن داده شود. در نوشتن اسامی اشخاص، ابتدا نام بزرگ، سپس حرف اول نام کوچک او با حروف بزرگ نوشته مي ‏شود مانند C ،Jung .
2.3.ارجاع در منابع
محقق بايد در پايان مقاله فهرستی از منابع و مراجعی که در متن به آنها استناد کرده است، به ترتيب حروف الفبای نام خانوادگی در منابع فارسی (عربی يا انگليسی در صورت استفاده) بياورد. مقصود از فهرست منابع، به دست دادنِ صورت دقيق و کامل همه مراجعی است که در متن مقاله به آنها استناد شده‏ است. هدف از ارائه اين فهرست، نشان دادن ميزان تلاش پژوهشگر در بررسی و استفاده از منابع گوناگون، احترام به حقوق ساير نويسندگان و مؤلفان و نيز راحتی دستيابی خواننده به منابع مورد نظر است؛ علاوه بر اينکه تمامی مراجع و مآخذی که در متن به آنها استناد شده، بايد در فهرست منابع آورده شود، پس در بخش منابع، فقط منابعی آورده مي ‏شود که در متن به آنها استناد شده است.
در ذکر هر منبع، حداقل پنج دسته اطلاعات، ضروری به نظر مي‏رسند که در همه ارجاعات مشترک‏ اند:
1. نام مؤلف يا مؤلفان؛ 2. تاريخ انتشار اثر؛ 3.عنوان اثر؛ 4. نام شهر(ايالت)؛ 5. نام ناشر.
جداسازی اين اطلاعات از هم با نقطه (.) و جداسازی اجزای مختلف هر يک از آنها با ويرگول (،) صورت مي ‏گيرد.
1.2.3.ارجاع کتاب در منابع
الف) در ارجاع کتاب با يک مؤلف، اطلاعات ضروری ذکر شده در بالا ذکر مي ‏شود، در صورتی که اثر تجديد چاپ شده ‏باشد، پس از عنوانِ کتاب، شماره چاپ آن مي‏ آيد، مانند:
جوادی آملی، عبداللّه‏ (1372). هدايت در قرآن (چاپ سوم). تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
در ارجاعات انگليسی در صورتی که چاپ جديد مجددا ويرايش شده‏ باشد، علامتِ اي‏دی (ed ) با شماره ويرايش(24) آن، داخل پرانتز آورده مي‏ شود، مانند:
Wadsworth:CA ،Belmont.An introdoction to the history of psychology (2nded).(1993) .R .B ،Hergenhahn
ب) در ارجاع منابع دارای دو مؤلف يا بيشتر، اسامی مؤلفان به ترتيبِ نامِ ذکر شده در کتاب، ذکر مي ‏شود و بين نام ‏خانوادگی و نام آنها ويرگول و بين اسامی مؤلفان نقطه ويرگول (؛) مي‏ آيد؛ مانند:
سرمد،زهره؛ بازرگان،عباس و حجازی، زهره(1379). روش‏ های تحقيق در علوم رفتاری (چاپ سوم). تهران: نشر آگاه.
ج) در معرفی کتاب‏ های ترجمه شده، پس از ذکر نام مؤلف و تاريخ اثر، نام مترجم و تاريخ انتشار ترجمه ذکر مي ‏شود. در آثاری که تاريخ نشرشان مشخص نيست، داخل پرانتز به جای تاريخ نشر، علامت سؤال (؟) مي‏ آيد؛ مانند:
صدرالدين شيرازی، محمد(1375). شواهد الربوبيه، ترجمه جواد مصلح. چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.
د) در معرفی کتاب‏ هايی که با عنوان سازمان‏ ها يا نهادها منتشر شده‏ اند، به جای نام اشخاص، نام مراکز ذکر مي‏شو ند: مرکز اسناد و مدارک علمی، وزارت آموزش و پرورش، (1362). واژه‏نامه آموزش و پرورش: فارسی - انگليسی، انگليسی - فارسی. تهران. نشر مؤلف.
ر) کتاب‏ هايی که به جای مؤلف، ويراستاری يا به صورت مجموعه مقالاتی بوده که به وسيله افراد مختلف نوشته شده‏ است؛ اما يک يا چند نفر آنها را گردآوری کرده‏ اند، بدين صورت مي‏ آيند:
شفيع‏ آبادی، عبداللّه‏ (گردآورنده)، (1374). مجموعه مقالات اولين سمينار راهنمايی و مشاوره. تهران. انتشارات دانشگاه علامه طباطبايی.
2.2.3.ارجاع مقاله در منابع
برای ارجاع به مقاله‏ هايی که در مجله‏ های علمی-تخصصی به چاپ مي‏ رسند، ابتدا نام مؤلف يا مؤلفان، پس از آن، تاريخ انتشار اثر، بعد عنوان مقاله، و به دنبال آن، نام مجله و شماره آن ذکر مي‏شود، سپس شماره صفحات آن مقاله در آن مجله با حروف مخفف صص در فارسی و pp در انگليسی آورده مي‏ شود؛ مانند:
حداد عادل، غلامعلی (1375). آيا انسان مي‏تواند عينی باشد. فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش9، صص 41-35.
3.2.3.ارجاع پايان ‏نامه و رساله در منابع
در ارجاع رساله‏ ها و پايان‏ نامه‏ ها، پس از ذکر عنوان، بايد ذکر شود که آن منبع پايان‏ نامه کارشناسی ارشد يا رساله دکترا و به صورت چاپ نشده، است؛ سپس بايد نام دانشگاهی را که مؤلف در آن فارغ‏ التحصيل شده ‏است، آورد:
ايزدپناه، عباس (1371). مبانی معرفتی مشّاء و اهل عرفان، پايان‏ نامه کارشناسی ارشد، چاپ نشده دانشگاه قم.
4.2.3.ارجاع از يک روزنامه در منابع
در معرفی مقاله ‏هايی که در خبرنامه‏ ها و روزنامه ‏ها به چاپ مي‏ رسد، يا استنادهايی که از متن سخنرانی اشخاص در يک روزنامه آورده مي ‏شود، همانند ارجاع مقاله در مجله، تمام اطلاعات ضروری را آورده سپس سال انتشار، روز و ماه، نام روزنامه و شماره صفحه ذکر مي‏ شود. مانند:
محقق کجيدی، محمدکاظم (1375، 21مهر)، موانع ساختاری توسعه بخش کشاورزی، روزنامه کيهان، ص6.
5.2.3.ارجاع فرهنگ‏نامه و دائره ‏المعارف در منابع
در ارجاع دائره ‏المعارف ‏ها نام سرپرست آورده شده و سپس بقيه اطلاعات ضروری، همانند کتاب به ترتيب مي ‏آيد؛ مانند:
بجنوردی، سيدکاظم و همکاران (1377)، دائره ‏المعارف بزرگ اسلامی (چاپ دوم)، تهران: مرکز دائره‏ المعارف بزرگ اسلامی.
6.2.3.ارجاع کنفرانس‏ ها، سمينارها و گزارش ‏ها
ارائه گزارش از همايش‏ ها و سمينارها بايد به شکل زير بيان گردد: (سلطانی، 1363، ص19).
همايش بين‏ المللی نقش دين در بهداشت و روان (1380). چکيده مقالات اولين همايش بين المللی نقش دين در بهداشت روان، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ايران.
7.2.3.نقل منابع الکترونيکی (اينترنت)
امروزه نقل از منابع اينترنتی يکی از منابع ارجاع است که در ذکر آن، اطلاعات ضروری به ترتيب زير بيان مي‏ گردد (ترابيان، 1987، ترجمه قنبری، 1380).
بارلو، جان پی (1996). درخت يوشع مي ‏لرزد، در مجله CORE (روی خط اينترنت)، ج8، ش 1، (1992)، نقل شده تاريخ 25 مارس 1996، قابل دسترسی در:
Corel.08.g2.:pub/Zines/CORE-Zine File:Ptp.etext.org Directory

در قسمت بعد به آیین نگارش پرداخته می شود

منابع
- احمدی گيوی، حسن، حاکمی، اسماعيل؛ شکری، يداللّه‏ و طباطبايی، محمود (1368). زبان و نگارش فارسی. تهران سمت.
- اعتماد، شاپور؛ حيدری، اکبر؛ سربلوکی، محمدنبی و مهرداد، سيد مرتضی (1381). معرفی نظام ارزيابی مجلات علمی. تهران، مرکز تحقيقات علمی وزارت علوم، تحقيقات و فن آوری.
- ترابيان، کيت(1987). راهنمای نوشتن مقالات در طول ترم: پايان نامه‏های کارشناسی ارشد و دکتری. ترجمه محسن قنبری(1380). قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی (ره).
- دلاور، علی(1371). روش‏های تحقيق در روان‏شناسی و علوم تربيتی. چاپ سوم. تهران، دانشگاه پيام نور.
- دهنوی، حسين(1377). روش تحقيق. چاپ سوم. قم، نشر معروف.
- سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1379). روش‏های تحقيق در علوم رفتاری. چاپ سوم. تهران، برگه.
- سيف، علي‏اکبر(1375). روش تهيه پژوهشنامه در روان‏شناسی و علوم تربيتی. تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
- غرويان، محسن(1368). آموزش منطق. چاپ اول. قم، مؤسسه انتشارات دارالتعليم.
- غلامحسين‏زاده، غلامحسين (1372). آيين نگارش و ويرايش. تهران، سمت.
- فرهنگستان زبان وادب فارسی (1382). دستور خط فارسی. چاپ دوم. تهران، آثار فرهنگستان.
- مطهری، مرتضی(1372). آشنايی با علوم اسلامی. چاپ پنجم. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- هومن، حيدرعلی(1374). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. چاپ دوم. تهران، پارسا.
- هومن، حيدرعلی(1378). راهنمای تدوين گزارش پژوهشی: رساله و پايان نامه تحصيلی، تهران، پارسا.
یادداشت ها
21.Referrals.
22.Citation.
23. راه تشخيص آن در کتاب فهرست مستند «اسامی مشاهير و مؤلفان» اثر کتابخانه ملی آمده است.
24.Edition .
منبع دریافت مقاله: اداره کل آموزش و پرورش استان فارس (portal.farsedu.ir)

عضویت

برای عضویت در مرکز حمایت از نوسیندگان، مترجمان و ناشران، دریافت آخرین اخبار مربوط به تازه های کتاب و نشر و مشاوره رایگان کتاب، آدرس پست الکترونیکی خود را در کادر زیر وارد نموده و ارسال نمایید.

پست الکترونیک :